L'istorgia da Silvaplauna
Daspö la spartiziun territoriela l'an 1538 as cumpuona la vschinauncha politica da Silvaplauna da: Silvaplauna e las fracziuns Surlej, Champfèr cun Albana.
Silvaplauna vain documento la prüma vouta l'an 1288. Già quella vouta vain discurrieu da s'unir cun "Surleich" e "Chiamfer". Pü prubabel es que sto il cumanzamaint da la situaziun dad hoz , Champfèr e Surlej sun fracziuns da Silvaplauna. L'Ova da Suvretta es gnida fixeda scu cunfin traunter las vschinaunchas San Murezzan e Silvaplauna. Champfèr es cun que politicamaing separo in Champfèr sur e Champfèr suot. Ils abitants da la vart da San Murezzan sun però gnieus invidos a las radunanzas cumünelas da Silvaplauna fin l'an 1877. Pür la radunanza cumünela dals 25 gün 1877 ho decis cun 17 cunter 2 vuschs dad abolir quist dret. A Silvaplauna vain discurrieu rumauntsch. Cul grand augmaint da la populaziun (famiglias dad otras linguas) sun ils Rumauntschs uossa üna minorited. Il stedi e'l chantun faun per furtüna grands sforzs per mantegner il rumauntsch.
Cò seguan varquauntas expressiuns rumauntschas.
Fuormaziun
Cur cha'ls vadrets s'haun retrats s'ho furmeda la cuntredgia da l'Engiadin'Ota cun sieus lejs. Quels eiran üna vouta collios ün cun l'oter. Silvaplauna as rechatta sün ün delta, sül materiel chi saro rivo cun üna bouda giò dal Piz Güglia , da pü bod Piz Munteratsch. L' Ova da Vallun l'ho mno in milliuns d'ans giò la val. Tar diversas chesas s'ho chatto il crap cotschen scu ch'ün il chatta sül Pass dal Güglia.
Il delta separa il Lej Sur dal Lej Suot , üna punt collia tal lö il pü stret Silvaplauna cun Surlej. Tar la penisla Piz vain il Lej Suot separo dal Lej da Champfèr.
Derivanza dals noms
Silvaplana Üna da las versiuns disch cha'l nom Silvaplauna derivaro da "Planüra Sêla". L'ova chi ho sia funtauna tal Lej Longhin ho nom la Sêla fin tar la sbuochadüra tal Lej da San Murezzan. Pür da lo davent es que l'En.
Surlej voul dir da l'otra vart dal lej.
Champfèr pudess avair da chefer cul fier chi gniva exploto tal Piz Nair. Dal 1139 vain nomno Campofare, dal 1471 Campher e dal 1519 Chiamfer (Campus ferri). Ün'otra pussibilited "champ früttaivel" u "er da chanv"?
Silvaplauna ho surpiglio stambuoch per sia vappa dal buol da vschinauncha, il pè blov dal s-chüd simbolisescha il lejs.
Baselgias
Dal 1975 es gnida restoreda la baselgia evengelica da Silvaplauna. Fand s-chevamaints ho chatto il servezzan archeologic restaunzas d'ün object drizzo vers ost, la nev da la baselgia rectangulera, il cor a fuorma da fier da chavagl. Per l'expert datescha quista prüma baselgia dal 11evel secul. Cun que as po bod garantir cha Silvaplauna eir populo già l'an 1000 ma pü prubabel già aunz. In üna scrittüra veglia es documenteda la tscherna d'ün abat l'an 1233, que voul dir cha a Silvaplauna vaiva que üna clostra da muongs. As suppuona cha la clostra vess pudieu esser ün ospiz, hoz la Chesa Riz à Porta.
Sül territori da Silvaplauna ho que hoz trais baselgias. La baselgia evangelica immez vschinauncha vain manzuneda la prüma vouta dal 1356. Ella es consacreda a la Sencha Maria. La reformaziun es gnida introdütta pü prubabel dal 1556. A Champfèr sto la baselgia da San Rochus, gnida fabricheda dal 1521. Daspö il 1962 ho Silvaplauna eir üna baselgia catolica, Sencha Anna. Eir Surlej vaiva üna vouta sia baselgia, San Niculo, fabricheda l'an 1757 e steda in adöver fin dal 1834. Quel an det que ovazuns chi inundettan eir la baselgia. La chanzla , ils baunchs e'l sain pudettan gnir salvos e rivettan illa baselgia da Champfèr. Fin dal 1955 algordettan las ruinas a la basegina da San Niculo, alura gnittan ellas aluntanedas.
La Chesa da Pravenda da Silvaplauna ho eir sia istorgia. Jürg Jenatsch es pü prubabel naschieu in quella. In mincha cas ho el passanto cò sieus ans d'infanzia dal 1599-1612.
Mumaints decisivs
Dal 1891 vain missa in adöver l'impraisa electrica da Silvaplauna
Dal 1963 es l'avertüra da la pendiculera dal Corvatsch, a cumainza ün grand svilup. L'intrapraisa procura per plazzas da lavur, a Surlej- be pü singulas chesas e ruinas- creschan las chesas da vacanzas scu funschs our dal terrain. Que demuossan eir las cifras dal numer d'abitants. Silvaplauna cun sias fracziuns vaiva dal 1645 347 abitants, dal 1960 be 347 e desch ans pü tard dal 1970 714, ün augmaint da 106%. Duos stüvas da scoula nu taundschan pü, dal 1972 vain inaugureda la nouva chesa da scoula.
Daspö il 1973 posseda Silvaplauna sia egna sarinera. Dal 2000 es quella gnida rimplazzeda da la sarinera cun quatter s-chelins ed es zuppeda aint il muot da Crestalta. La planisaziun ho düro ses ans. Eir il provedimaint d'ova es gnieu moderniso e planiso uschè ch'el vess da bastair per bgers ans. La chanalisaziun da Segl e da Champfèr riva daspö il 2004 aint illa sarinera da Silvaplauna. Las lingias passan tres il lej.
Ün implaunt da sport e da surf e la plazza da champer spordschan daspö il 1983 divertimaint ad esters ed ad indigens.
Als 1. december dal 1987 es gnida inaugureda la nouva Chesa Cumünela.
Silvaplauna ho daspö il 2002 üna chesa da parker cun 280 plazzas cultivedas. Ella as rechatta i'l center da la vschinauncha.
Fin dal 2004 vaiva Silvaplauna sieu implaunt da tir our a Champfèr. Quel gnit levo e cun que eir la societed da tregants Julia. Uossa po gnir trat a San Murezzan ed a Samedan.
Cul pè d'impostas da 67% po la vschinauncha accumplir sieus dovairs dad uossa e da l'avegnir.
Cronica
Cudeschs dad Arturo Reich
«Silvaplana – Chronik einer Gemeinde in Graubünden» |
CHF 40.– |
«Silvaplana – Flurnamen einer Gemeinde» |
CHF 20.– |
Tuots duos cudeschs insembel «Offerta» |
CHF 55.– |
Schnestra: «Silvaplana – Chronik einer Gemeinde in Graubünden», dretta: «Silvaplana – Flurnamen einer Gemeinde»
Quists cudeschs as po cumprer in cumün da Silvaplauna. Il cuntgnieu istoric da quista Pagina as funda süls cudeschs dad Arturo Reich. Grazcha fich per l'immensa lavur!
CD purtrets istorics
La CD culs purtrets istorics da Silvaplauna, Surlej e Champfèr as po cumprer in cumün da Silvaplauna per 45.- francs.